Na Bjelasici i u njenom podnožju čovjek živi od najstarijih vremena. O tome svjedoče nalazi iz praistorije, ostaci utvrda i naselja, stara groblja, crkvišta, imena rijeka i planina, sela i katuna, legende  i predanja. Prije Grka i Rimljana ovdje su bila ilirska plemena. Dolaze Sloveni, zatim Turci. Na Bjelasici su se svi bavili stočarstvom jer su imali savršene uslove, a neki i rudarstvom, jer se znalo da je planina blagorodna i spolja i iznutra.

Iz praistorije

Nekoliko lokaliteta je vezano za period praistorije. Ostaci materijalne kulture koji su pronađeni u Majstorovini, selu na sjevernim padinama Bjelasice, svjedoče da se život ovdje razvijao u mlađem kamenom dobu. Pronađena „jezičasta“ kamena sjekira pripada periodu 10.000 godina prije nove ere.

U bronzanom dobu formirana su prva primitivna utvrđenja, poput gradova, koja su i danas poznata pod nazivom gradine. Obično su to bile suvozidine. Gradina ima na nekoliko mjesta, a ona u centru nacionalnog parka zove se Gradac.

Na početku istorijskog doba, i na području Bjelasice živjeli su pripadnici ilirskog plemena Autarijati, iz kog su kasnije nastali Kriči, Macuri, Bukumiri…

Ilirska svetilišta su se nalazila pod vedrim nebom. Brojni toponimi i imena sela, kao Trebaljevo, Trepča, Trebin krš, Trijebine… nastali su po trebniku, mjestu gdje su prinošene žrtve bogovima (pijetao, jagnje, tele). To su paganski oltari Ilira i Slovena, do primanja hrišćanstva.

Najviši vrhovi Bjelasice Crna glava (2139 m) i Troglava (2072) dobili su imena po staroslovenskim bogovima Crnom bogu i Troglavu.

Rimska vladavina

Rimljani su osvajali ilirske teritorije skoro 300 godina i upravljali njima oko 500 godina, Ilirik je preimenovan u rimsku provinciju Dalmaciju. Dolina Lima je postala granica rimske provincije Prevalis, pa je na ovom rubu Bjelasice bilo dvadesetak rimskih gradova, sve do najezde Gota, a potom i Slovena.

Groblja iz rimskog perioda narod zovu latinska groblja. Ima ih na više mjesta, posebno na istočnim padinama planine. Neka od ovih latinskih groblja mogla su pripadati i kasnijim kolonijama Kotorana, Dubrovčana ili Sasa.

Rudarstvo

Tragova rudarenja ima širom Bjelasice. O tome svjedoče brojni toponimi koji su ostali iza Kriča, Bukumira, Macura, Rimljana, Srba. U srednjem vijeku rudarska okna su nazivana rupe, a rudari rupnici.

Rimljani su imali modernu tehnologiju za eksploataciju cinkano-olovne i srebrno-zlatne rude. Srpske srednjovjekovne vladare najviše je zanimalo srebro i kako Sloveni nisu bili vični rudarenju, pozvali su u pomoć ne mali broj Sasa.

U ataru sela Bastaha, u kanjonu Bistrice, postoji lokalitet Šalitrište. Jedna pećina se zove Šalitrača. Tu se pronalazila šalitra za barut.

U Prijelogama je Olovo, mjesto gdje se kopala i prerađivala ruda olova. Na zapadnoj strani planine postoji rijeka Svinjača, čije ime potiče od stare slovenske riječi svinjec koja znači olovo.

Rudarstvo je razvilo i zanatstvo. Na Bjelasici ima nekoliko mjesta sa imenom Vignjište i jedno Madžgaljica, oba povezana s kovačkim zanatom.

Antički i srednjovjekovni gradovi

Samograd

Samograd ili Kamengrad, ili sedmokliki grad, je antičko utvrđenje iz 4. vijeka. Nalazi se na rijeci Brzavi, na oko 4,5 km uzvodno od njenog ušća u Lim, između sedam klikova (4 veća i 3 manja) – stijena visine 30 do 80 metara, među kojima su uski otvori bili zatvoreni jakim suvozidinama krupnog lomljenog krečnjaka. Samograd je rijedak primjer prirodnog utvrđenja. Stijene su u krugu pa izgledaju kao šiljci na kraljevskoj kruni.

U gradu se nalaze ostaci ranohrišćanske bazilike podignute u 4. i obnovljene u 6. vijeku. Samograd je bio duhovni centar i u vremenu Nemanjića, sve do dolaska Turaka 1451. godine.

Tokom posljednjih istraživanja na ovom lokalitetu pronađeni su ostaci  keramike iz bronzanog i gvozdenog doba, što znači da se život u Samogradu, na tihom mjestu između sedam stijena, odvijao u kontinuitetu od 1000 godina prije nove ere do šestog vijeka nove ere. Duhovni život drevnog naselja polako se obnavlja. Nedaleko od bedema izgrađena je crkva brvnara.

Medon

U južnom dijelu planine, na Bačkom brdu, između Zminice i Lise, nalazio se grad Medon. Po njemu se danas zove katun Medni do, a ime je dobio po mjedu – bakru, koji se tu pretapao.

U narodu Rečinskog kraja se pripovijeda da je ovaj grad potonuo tokom nekog zemljotresa. Pored grada je prolazio put cara Dušana. U blizini su ostaci crkve i svatovsko groblje.

Rijeka Gradišnica, lijeva pritoka Lima, dobila je ime u srednjem vijeku jer je, pretpostavlja se, izvirala ispod grada Medona. Na srednjem toku rijeke ispod Konjskog postoji staro groblje i neke razvaline. Tu je lokalitet Ravna gradinica.

Brskovo

Brskovom su se nazivale sjeverne padine Bjelasice, od Mojkovca prema Brzavi, koje su činile istoimenu župu.

Uži naziv je prostor između rijeke Rudnice i Bjelojevićke rijeke, desnih pritoka rijeke Tare, sa istočne strane Mojkovca, gdje se nalazi i stari rudnik Brskovo čiji se obrisi i danas vide.

Nedostatak rudarskih stručnjaka kralj Uroš Nemanjić je riješio dovođenjem rudara Sasa u rudnik Brskovo. Ono se prvi put pominje u Povelji kralja Stefana Prvovjenčanog Dubrovčanima o trgovini između 1219. i 1228. godine. Po Jirečeku, to je najstariji srednjovjekovni trg. Bio je cilj mnogih kotorskih i dubrovačkih trgovaca. Imao je rudnik srebra, kovnicu, dominikansku crkvu posvećenu Svetoj Bogorodici, koja se u narodu zove Saška crkva. Godine 1280. knez Brskova bio je Sas Frajberger. Sasi u Brskovu su imali svoj sud (Kuria teotonikorum). Pošto se suđenje obavljalo u planini, podalje od naseljenog mjesta, sudske kuće su bile u današnjem mjestu Kurikuće (sudske kuće).

U vrijeme najvećeg uspona, u Brskovu je bila carina, dubrovačka kolonija, a tu je stanovao i dubrovački konzul. Kovan je novac ,,grossi de Breskova“.

Brskovo su osvojili Turci 1399. godine. Godine 1433. Dubrovčani ga ubrajaju u napuštena mjesta.

Stari putevi

U rimsko doba, dolinama Lima i Tare išao je put koji je bio od velikog vojnog i trgovačkog značaja. Uspomena na te stare puteve je u nazivima: Macurski put i Latinski put u selima Kralje i Gnjili potok, Latinska džada u Zaostru, Rimski put u selu Kurikuće…

Rimski putevi koji su silazili s Komova desnom stranom Tare i lijevom Lima, sastajali su se na Brzavi. Ovim putevima se karavanilo i u srednjem vijeku. To je bio takozvani Zetski put (Via Zenta).

Put cara Dušana protezao se vijencem Šiška – Zekova glava –Raskrsnica – Krivi do, Bačko brdo – Lisa – Trešnjevik i dalje. Od njega i danas ima tragova. Ovaj put je imao carinarnicu. Na to podsjeća brdo Ćupovi, u čijem podnožju se nalazio ćup u koji je ostavljan novčić da bi prošao karavan.

Na Bjelasici se nalazio i put kralja Nikole Petrovića. Pred balkanski rat, po kraljevoj naredbi, izgrađen je put od Kolašina preko Rijeke Mušovića, uz Paljevinsku rijeku, preko Jezerina i Raskrsnice, vododjelnice tarskog i limskog sliva, silazio u Griže do tadašnje turske granice. Povezivanje Kolašina sa beranskom nahijom spriječili su ratovi 1912. godine.

Godine 1935. karavanski put od Berana do Jelovice napravljen je voljom naroda. Novi kolski put istom trasom sagrađen je 1956, a tek 60-ih povezan je sa Raskrsnicom kao šumski put.